انواع خاب
با توجه به تنوع فوق العاده زیادی که امروزه در تولید انواع فرش های ماشینی وجود دارد، می توان آن ها را به دو دسته فرش های بدون خاب و فرش های خاب دار تقسیم نمود. فرش های بدون خاب عموما شامل گلیم ماشینی می شود که فاقد خاب پرزدار می باشد. در مقابل، فرش های خاب دار آن هایی هستند که سطحشان را تعداد زیادی نخ خاب یا پرز تشکیل می دهد. فرش های ماشینی خاب دار از لحاظ نوع خاب عموما به سه دسته تقسیم می شوند:
فرش خاب بریده (پرز بریده)
فرش خاب حلقه (پرز حلقه)
فرش خاب بریده و حلقه (ترکیبی)
در فرش نوع اول (خاب بریده)، یک سر نخ های عمودی خاب در داخل لایه زمینه (برزنت) فرش کاشته شده‌اند و سر دیگر نخ ها به صورت آزاد در سطح فرش رها هستند. در واقع، هنگامی که شخصی روی این نوع فرش قدم می گذارد، کف پای خود را روی سرهای آزاد نخ خاب که سطح فرش را پوشانده اند، می‌گذارد.
در فرش خاب حلقه، نخ خاب به شکل حلقه هایی در سطح فرش در می آید که هر دو سر آن ها در داخل زمینه فرش محکم شده اند. در واقع، سطح فرش پوشیده از حلقه های نخ خاب است و بیننده، سطح فرش را به صورت تعداد زیادی حلقه کنار هم مشاهده می کند که شکلی کاملا متمایز از فرش های نوع اول دارد.
در برخی موارد، برای ایجاد طرح ها و جلوه های بصری خاص و متنوع روی سطح فرش، ترکیبی از هر دو شکل قرارگیری نخ خاب به صورت خاب بریده و حلقه استفاده می شود. چنین ترکیبی از نخ خاب عموما در فرش های فانتزی و گلیم فرش ها به کار می رود و در فرش های متداول (قالی یا قالیچه ای)، به ندرت از این تکنیک استفاده می شود.
نخ خاب مرده
علاوه بر دو جزء اصلی تشکیل دهنده بافت زمینه فرش، نخ خاب مرده نیز به عنوان یک جزء فرعی در ساختار بافت زمینه فرش قرار دارد. نخ های مختلف رنگی تشکیل دهنده خاب فرش، پس از بافت در یک قسمت از فرش، تا بافته شدن در نقطه ای دیگر، عملا به کار نمی آیند و به صورت رزرو و شناور باقی می‌مانند. برای این که این نخ ها در چنین موقعیتی رها نباشند، آن ها را در لا به لای نخ های چله و پود فرش در داخل ساختار بافت زمینه فرش رو و زیر درگیر می کنند که به «خاب مرده درگیر» موسوم هستند. چنان چه نخ خاب مرده در داخل بافت زمینه، لا به لای نخ های تار و پود مخفی نشود، به صورت «شناور» در پشت فرش زیر، رها می شود که سبب نازیبایی فرش و مشکلات عدیده دیگر می شود. علاوه بر آن برای خلاصی از آن ها، نیاز به یک عملیات تکمیلی اضافه به نام «پشت پاک کنی» برای جدا کردن آن ها و تمیز کردن پشت فرش زیری در قسمت تکمیل خواهد بود.
منبع: دیاری بیدگلی، منصور: فرش ماشینی (تاریخچه، ساختار، مواد اولیه، روش تولید)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان، کاشان: 1395
بخش‌های دیگر این کتاب را در لینک‌های زیر بخوانید:
بخش اول:مقدمه ای بر کفپوش‌های نساجی، بخش دوم: ساختار کلی فرش (لایه خاب و لایه زمینه)، بخش سوم: اجزای تشکیل دهنده لایه زمینه: تار و پود