درباره نخ خاب فرش ماشینی بیشتر بدانیم
در این بخش از کتاب درباره نخ خاب فرش ماشینی بیشتر خواهید دانست. ازآنجایی‌که بسیاری از خواص فیزیکی-مکانیکی فرش مانند راحتی، نرمی و بازگشت‌پذیری و همچنین جنبه‌های هنری فرش به نوع نخ خاب فرش استفاده شده بستگی دارد، نخ خاب فرش، مهم‌ترین، پرمصرف‌ترین و جذاب‌ترین نخ در فرآیند تولید فرش ماشینی می‌باشد. از طرفی، نخ خاب فرش بین ۷۰ تا ۸۵% از وزن نهایی هر فرش ماشینی را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین، هرگونه نوسان در کیفیت، قیمت و هزینه فرآیند تولید نخ خاب فرش، به‌شدت بر قیمت تمام شده فرش ماشینی تولید شده، اثرگذار خواهد بود.
الیاف مصرفی در نخ خاب فرش
مهم‌ترین الیافی که در تهیه نخ خاب فرش ماشینی در سطح جهانی استفاده می‌شود، «پلی‌پروپیلن»، «پلی‌استر»، «آکریلیک»، «نایلون»، «ویسکوز» و «پشم» می‌باشد. در این میان، پلی‌پروپیلن، پلی‌استر و نایلون مصرف جهانی بیشتری دارند. الیاف پلی‌پروپیلن، پلی‌استر، نایلون و ویسکوز به‌صورت نخ یکسره یا فیلامنتی در فرش استفاده می‌شوند؛ بنابراین، نیازی به ریسندگی نداشته، مستقیماً به ماشین بافندگی تغذیه می‌شوند. الیاف اکریلیک و پشم نیز به شکل الیاف منقطع یا استیپل هستند که ابتدا باید طی فرآیند ریسندگی به نخ ریسیده شده تبدیل، و سپس در فرش بافته شوند. ذکر این نکته لازم است که الیاف پلی‌استر و پلی‌پروپیلن نیز گاهی به‌صورت استیپل، به نخ ریسیده شده تبدیل و به‌عنوان نخ خاب فرش استفاده می‌شوند.
اکریلیک (نخ خاب فرش)
اکریلیک، آکریلیک یا آکرولیک، لیفی مصنوعی و از خانواده پلی‌وینیل‌ها می‌باشد. اکریلیک علاوه بر آن که خاصیت بازگشت‌پذیری بسیار خوبی دارد، عایق حرارتی خوبی نیز هست. ازاین‌رو، جایگزین بسیار خوبی برای پشم در خاب فرش می‌باشد. این دو ویژگی اکریلیک، در بین تمامی الیاف منحصربه‌فرد است و تقریباً هیچ لیف طبیعی یا مصنوعی دیگری این دو ویژگی را به‌صورت هم‌زمان ندارد. جذب رطوبت اکریلیک بسیار کم و در حدود 1 است. این لیف نقطه ذوب ندارد و مقاومت آن در حرارت و نور خورشید بالاست.
تأمین الیاف اکریلیک در ایران همواره یکی از دغدغه‌های بزرگ کارخانجات ریسندگی نخ خاب فرش ماشینی بوده است. به نظر می‌رسد عدم توان تولید داخل، وابستگی بسیار بالا و نزدیک به 90 درصدی به واردات، نوسانات قیمت جهانی الیاف اکریلیک و نیز اثرات منفی دوران تحریم اقتصادی مهم‌ترین دلایل این موضوع باشد. به‌طورکلی، الیاف اکریلیک نسبت به سایر الیاف متداول، گران‌تر بوده و به‌تبع آن، نخ خاب فرش اکریلیک نیز گران‌ترین نوع نخ خاب فرش در صنعت فرش ماشینی ایران می‌باشد.
پلی‌استر (نخ خاب فرش)
پلی‌استر از خانواده الیاف مصنوعی پلی‌استرهاست. این لیف، مهم‌ترین، پر تولیدترین و پرکاربردترین لیف در بین تمام الیاف طبیعی و بشر ساخته دنیاست.
در صنعت فرش ماشینی جهان، استفاده از الیاف پلی‌استر در تمام اجزای فرش به‌ویژه نخ خاب فرش، امری عادی است.
پشم (نخ خاب فرش)
پشم از جمله قدیمی‌ترین الیاف طبیعی شناخته شده توسط بشر می‌باشد. لیف پشم از نظر ساختمانی از پروتئین ساخته شده است. بازگشت‌پذیری مناسب، داشتن فر و موج، حجیم بودن و داشتن خاصیت عایق حرارتی بسیار خوب، مهم‌ترین دلایل استفاده بشر از این لیف در فرش دستباف، از هزاران قبل می‌باشد. با ماشینی شدن تولید فرش، لیف پشم همواره یکی از مهم‌ترین الیاف برای نخ خاب فرش بوده و مورد استفاده قرار گرفته است.
پلی‌پروپیلن (نخ خاب فرش)
پلی‌پروپیلن لیفی مصنوعی و از خانواده پلی الفین ها می‌باشد. الیاف پلی‌پروپیلن، از گرانول پلی‌پروپیلن (گرید نساجی) که یکی از محصولات پتروشیمی است به دست می‌آید. این لیف معمولاً در بازار ارزان‌تر از سایر الیاف است که دلایل اصلی آن وجود مواد اولیه ارزان و در دسترس و نیز روش تولید (ریسندگی) آسان آن می‌باشد. در حال حاضر، تعداد زیادی خط تولید الیاف پلی‌پروپیلن، مخصوصاً از نوع بی سی اف (BCF) در شهرهای مختلف کشور در حال فعالیت می‌باشند.
ویسکوز (نخ خاب فرش)
لیف ویسکوز در دسته الیاف بازیافتی سلولزی قرار می‌گیرد. نام کامل آن «ویسکوز ریون» است و مهم‌ترین لیف بازیافتی است که تا کنون بشر توانسته آن را تولید کند. با توجه به هدف از کاربرد ویسکوز در فرش ماشینی، میزان استفاده از این نوع نخ خاب فرش در هر فرش، بسیار کم و حتی کمتر از 1% وزن فرش ماشینی بافته شده را به خود اختصاص می‌داد. با ورود نخ‌های خاب پلی‌استر، نخ خاب فرش ویسکوز از چرخه تولید فرش ماشینی ایران کاملاً حذف شد.
ویژگی‌های مهم الیاف مصرفی در نخ خاب فرش
با توجه به نوع و اهمیت کارکرد نخ خاب فرش در عملکرد کلی فرش ماشینی، الیاف مصرفی جهت تهیه نخ خاب فرش باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:
– طول و ظرافت مناسب
– استحکام کافی
– ازدیاد طول تا حد پارگی مناسب
– بازگشت‌پذیری مطلوب
– قابلیت رنگ‌پذیری
ریسندگی نخ خاب فرش ریسیده شده
در حال حاضر دو نوع خط ریسندگی نیمه فاستونی جهت تولید نخ‌های خاب فرش ماشینی وجود دارد: خط ریسندگی «متداول» (کاردینگ) و خط ریسندگی «تاو به تاپس».
منبع: دیاری بیدگلی، منصور: فرش ماشینی (تاریخچه، ساختار، مواد اولیه، روش تولید)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان، کاشان: 1395
بخش‌های دیگر این کتاب را در لینک‌های زیر بخوانید: بخش اول:مقدمه ای بر کفپوش‌های نساجی، بخش دوم: ساختار کلی فرش (لایه خاب و لایه زمینه)، بخش سوم: اجزای تشکیل دهنده لایه زمینه: تار و پود بخش چهارم: نخ خاب: ساختار لایه سطحی فرش بخش پنجم: انواع تراکم در فرش ماشینی بخش ششم: الیاف مصرفی در فرش ماشینی ، بخش هفتم: روش‌های تولید نخ (ریسندگی)، بخش هشتم:نخ چله (تار) چیست؟