رنگرزی نخ های خاب
برای ایجاد طرح‌ها و نقوش متنوع در فرش ماشینی به نخ‌های خاب با تنوع رنگی بالا نیاز می‌باشد. بی‌شک رنگ نخ‌های خاب و رنگ‌بندی فرش یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین عوامل در ظاهر فرش ماشینی به هنگام خرید آن توسط مشتری است. چه‌بسا فرش‌هایی که از نظر طرح، نقشه، جنس مواد اولیه، تراکم بافت و… با یکدیگر کاملاً مشابه هستند، لیکن آن‌هایی که دارای رنگ‌بندی موردعلاقه مشتریان هستند، فروش بسیار بالاتری را در بازار به خود اختصاص می‌دهند؛ بنابراین نوع رنگ، ترکیب رنگ‌ها (رنگ‌بندی)، دوام و ثبات رنگ نخ‌های خاب و… در صنعت فرش ماشینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
فرآیند رنگرزی نخ خاب
برای داشتن نخ‌های خاب رنگی، لازم است تا فرآیندی به نام «رنگرزی» بر روی الیاف تشکیل‌دهنده نخ انجام شود. این فرآیند با توجه به نوع نخ‌های خاب که می‌توانند ریسیده و یا فیلامنتی باشند، متفاوت است؛ بنابراین در ادامه به‌طور مختصر روش رنگرزی نخ و یا رنگی تولید کردن هر یک از دو نوع نخ خاب مذکور بیان می‌شود.
رنگرزی نخ های خاب ریسیده شده
برای داشتن نخ ریسیده شده رنگی در صنعت نساجی دو روش کلی وجود دارد:
الف- ابتدا رنگرزی الیاف و سپس ریسندگی (تبدیل الیاف رنگی به نخ) ب-ابتدا ریسندگی الیاف غیر رنگی (تبدیل الیاف به نخ) و سپس رنگرزی نخ
در صنعت فرش ماشینی عموماً روش اول برای رنگرزی نخ های خاب استفاده می‌شود. دلیل این امر یکنواختی بیشتر فام رنگی مقطع نخ (مغز نخ در اصطلاح بازار) در این روش نسبت به روش دوم است. بر اساس روش اول، ابتدا الیاف به‌صورت توده‌های نسبتاً فشرده رنگرزی می‌شوند. سپس به مرحله ریسندگی منتقل می‌شوند. ازآنجایی‌که الیاف رنگی در فرآیند ریسندگی بارها و بارها به‌خوبی با یکدیگر مخلوط می‌شوند، نخی که از آن‌ها به دست می‌آید، دارای سطح مقطعی کاملاً یکنواخت بوده، درنتیجه کیفیت فرش حاصل نیز بسیار بالا خواهد بود.
در روش دوم، ابتدا الیاف که سفید شیری‌رنگ هستند، تحت عملیات ریسندگی قرار گرفته به نخ تبدیل می‌شوند و سپس نخ‌های تولیدی به‌صورت کلاف یا بوبین، رنگرزی می‌شوند. تجربه نشان داده است که حتی در بهترین شرایط و با وجود تمام کنترل‌های لازم که بر روی فرآیند رنگرزی نخ صورت می‌گیرد، امکان بروز نایکنواختی‌هایی در نخ رنگی به‌ویژه در سطح مقطع آن وجود دارد. چنان چه نخ خاب دارای کوچک‌ترین نایکنواختی رنگی در مقطع خود باشد، ایجاد نقاط و لکه‌های ناهمگون بر روی سطح فرش کرده یا رگه‌ای را در طول فرش به وجود می‌آورد. این پدیده سبب خواهد شد تا فرش بافته شده معیوب و یا اصطلاحاً درجه‌دار گردد. ازاین‌رو اگرچه فرآیند رنگرزی نخ بسیار آسان‌تر و ارزان‌تر از رنگرزی الیاف است، لیکن در صنعت فرش ماشینی به دلیل احتمال خسارت‌های فراوان بعدی، چنین ریسکی منطقی نیست و درنتیجه تمامی نخ‌های خاب را به روش اول تهیه و رنگرزی می‌کنند. عمده الیافی که برای تهیه نخ‌های خاب ریسیده شده فرش ماشینی استفاده می‌شود، اکریلیک است.
رنگرزی نخ های خاب
معمولاً رنگرزی نخ و الیاف اکریلیک با استفاده از رنگینه های کاتیونیک انجام می‌شود. برای رسیدن به شیدهای رنگی مختلف و متنوع نیاز به مخلوط کردن سه رنگ زرد، آبی و قرمز به نسبت‌های مورد نیاز می‌باشد. حتی برای رنگ‌های روشنی مانند کرم چروک استفاده از ترکیب این سه نوع رنگ الزامی است. رسیدن به یک شید رنگی خاص مورد نظر مشتری، نیاز به تجربه متخصص رنگرزی و کمک گرفتن از مثلث رنگ دارد تا بتوان درصد یا میزان هریک از رنگ‌ها در ترکیب نهایی را تعیین نمود. به این منظور ابتدا در آزمایشگاه ترکیب‌های رنگی در مقیاس و حجم کم تهیه شده و پس از رسیدن به شید مطلوب، فرمول رنگی برای دیگ رنگرزی پیاده می‌شود.
رنگرزی نخ و الیاف
در ادامه، رنگینه و آب به همراه سایر مواد تعاونی (کمکی) مورد نیاز مانند اسید، ریتاردر، دیسپرس کننده و نرم کن به نسبت‌های معین در داخل مخزنی که مجهز به همزن می‌باشد، با یکدیگر مخلوط می‌شوند.
میزان هر یک از مواد کمکی (تعاونی) در رنگرزی نخ و الیاف اکریلیک بسیار مهم و بر اساس مبانی علمی و کار تجربی، نوع الیاف، شیدرنگ موردنظر و… تعیین می‌شود. استفاده ناصحیح از هر یک از مواد تعاونی یاد شده، چه از نظر مقدار و چه از نظر نحوه به‌کارگیری، نه‌تنها سبب بهبود فرآیند رنگرزی نخ و الیاف نمی‌شود، بلکه می‌تواند باعث بروز عیوبی چون نایکنواختی رنگی الیاف نیز گردد که خسارت‌های سنگینی را به همراه خواهد داشت.
رنگرزی نخ پلی استر
علاوه بر اکریلیک، یکی دیگر از الیافی که به‌عنوان نخ خاب فرش ماشینی رنگرزی می‌شود، پلی‌استر می‌باشد. روش کلی، تجهیزات و مراحل رنگرزی نخ و الیاف پلی‌استر تقریباً مشابه روش رنگرزی نخ اکریلیک است؛ اما به طور طبیعی با توجه به تفاوت‌های شیمیایی و ساختاری بین پلی‌استر و اکریلیک، نوع رنگینه، نوع و مقدار مواد تعاونی و نیز شرایط رنگرزی شامل دما، فشار و زمان در این دو نوع رنگرزی کاملاً متفاوت است.
همان‌طوری که اشاره شد، روش دیگری برای رنگرزی در کارخانجات فرش ماشینی وجود دارد که طی آن ابتدا الیاف سفید (غیر رنگی) ریسندگی شده و به نخ تبدیل می‌شوند. سپس نخ خاب حاصل رنگرزی می‌شود. اگرچه اساساً این روش به دلیل ریسک بالای نایکنواخت شدن رنگ سطح مقطع (مغز) نخ، برای تولید نخ‌های رنگی خاب فرش ماشینی توصیه نمی‌شود، لیکن در برخی موارد کارخانجات مجبور به رنگرزی نخ های خاب ریسیده شده ای می‌شوند که قبلاً یک بار رنگرزی شده‌اند و به هر دلیل رنگ آن مورد نظر نبوده، یا کیفیت لازم را نداشته و یا دو رنگ شده‌اند.
رنگرزی نخ های خاب فیلامنتی
دسته‌ای از نخ‌های خاب مورد مصرف در صنعت فرش ماشینی، نخ‌های فیلامنتی هستند. جنس این نخ‌ها معمولاً «پلی پروپیلن» و یا «پلی‌استر» می‌باشد. برای تهیه نخ‌های خاب فیلامنتی رنگی دو روش متفاوت وجود دارد: الف- رنگی تولید کردن نخ (حین ذوب ریسی) ب- رنگرزی نخ فیلامنتی سفید پس از تولید
منبع: دیاری بیدگلی، منصور: فرش ماشینی (تاریخچه، ساختار، مواد اولیه، روش تولید)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان، کاشان: 1395
بخش‌های دیگر این کتاب را در لینک‌های زیر بخوانید: بخش اول:مقدمه ای بر کفپوش‌های نساجی، بخش دوم: ساختار کلی فرش (لایه خاب و لایه زمینه)، بخش سوم: اجزای تشکیل دهنده لایه زمینه: تار و پود بخش چهارم: نخ خاب: ساختار لایه سطحی فرش بخش پنجم: انواع تراکم در فرش ماشینی بخش ششم: الیاف مصرفی در فرش ماشینی ، بخش هفتم: روش‌های تولید نخ (ریسندگی)، بخش هشتم:نخ چله (تار) چیست؟ ، بخش نهم: درباره نخ خاب فرش ماشینی بیشتر بدانیم. بخش دهم: ریسندگی نخ خاب ریسیده شده. بخش یازدهم:ریسندگی نخ فیلامنت