مرحله کنترل کیفیت فرش خام و رفوگری
امروزه یکی از قسمت‌های مهم ماشین‌های بافندگی فرش که مورد توجه ویژه سازندگان قرار گرفته است، سیستم‌های «برخط» کنترل کیفیت فرش در حال بافت می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر تلاش می‌شود تا ضمن کنترل دقیق عوامل تأثیرگذار، از به وجود آمدن عیوب به هنگام تولید فرش جلوگیری شود. با این حال و علی‌رغم پیشرفت‌های به وجود آمده در قسمت‌های کنترلی ماشین‌های بافندگی فرش، احتمال به وجود آمدن برخی عیوب در فرش بافته شده وجود دارد؛ بنابراین، قبل از آن که فرش‌های بافته شده (خام) تحت عملیات آهار و تکمیل قرار گیرند، باید از مرحله کنترل کیفیت فرش خام و رفوگری عبور کنند.
کنترل کیفیت فرش خام: مرحله آهار و تکمیل
پشت پاک کنی در برخی از سیستم‌های بافندگی فرش ماشینی مانند ماشین‌های ماکویی قدیمی یا ماشین‌های تک راپیری، نخ‌های خاب مرده در پشت فرش زیر به‌صورت شناور رها هستند؛ بنابراین قبل از انجام هر نوع عملیات تکمیلی بر روی چنین فرش‌هایی، باید ابتدا نخ‌های اضافی پشت آنها جدا شود. بدین منظور رول‌های فرش‌های زیر از رول‌های فرش‌های رو جدا شده و توسط گاری‌های حمل فرش به قسمت پشت پاک کنی منتقل می‌شوند. سپس این رول‌ها به قسمت تغذیه ماشین پشت پاک کنی تغذیه می‌شوند. در این قسمت، رول‌های فرش سر طاقه دوزی می‌شوند تا تمامی فرش‌ها به دنبال یکدیگر و به‌صورت پیوسته وارد ماشین پشت پاک کنی شده و در زمان صرفه‌جویی بیشتری به عمل آید.
تمیز کردن
تمامی فرش‌های بافته شده اعم از رو و زیر، پس از بافته شدن در قسمت بافندگی می‌بایست از ماشین تمیز کن عبور کنند. انجام مرحله تمیز کردن سبب می‌شود تا عیوب سطحی فرش در مرحله بعد یعنی رفوگری بهتر و واضح‌تر نمایان شده، کیفیت رفوگری (رفع عیوب) و در نتیجه کیفیت فرش نهایی افزایش یابد.
رفوگری
پس از پشت پاک کنی فرش‌های زیر و تمیز کردن تمامی فرش‌های زیر و رو، عملیات کنترل و رفوگری انجام می‌شود. با توجه به آن‌که پشت و روی تمامی فرش‌های بافته شده در اثر عملیات قبلی کاملاً تمیز شده است، هرگونه عیب احتمالی فرش به‌راحتی قابل مشاهده می‌باشد. به همین علت، این مرحله مهم‌ترین و بهترین مرحله درکنترل کیفیت فرش جهت رفع عیوب فرش، قبل از آهار زنی می‌باشد.
تراش (شیرینگ)
مرحله «تراش» یا «شیرینگ» عموماً به مرحله‌ای گفته می‌شود که طی آن سطح فرش بافته شده از نظر ارتفاع خاب کاملاً یکنواخت و هم ارتفاع می‌شود؛ بنابراین منظور از تراش یا پرداخت فرش ماشینی، عملیاتی است که طی آن تراشیدن (رنده کردن) سطح فرش و هم‌تراز کردن ارتفاع خاب در تمام نقاط سطح فرش انجام می‌شود.
آهار زنی در کنترل کیفیت فرش
یکی از تفاوت‌های اساسی فرش ماشینی با فرش دستباف، نحوه اتصال نخ‌های خاب به زمینه فرش یا به‌عبارت‌دیگر شکل گره‌ها (ریشه‌های نخ خاب) می‌باشد. در فرش ماشینی، برخلاف فرش دستباف، نخ‌های خاب به دور نخ چله یا پود گره نمی‌شوند و تنها به‌صورت یک نیم‌دایره از دور آن عبور می‌کنند. این باعث می‌شود تا نخ‌های خاب عموماً به‌صورت U شکل در ساختمان بافت فرش ماشینی قرار گیرند. این تفاوت باعث می‌شود تا نخ‌های خاب فرش دستباف (ریشه‌ها) در اثر کشیده شدن، به‌راحتی از داخل فرش بیرون نیابند و فرش دستباف استحکام ریشه بالایی داشته باشد. برعکس، در فرش ماشینی به دلیل کوچک بودن سطح تماس نخ خاب با نخ پود، استحکام ریشه بسیار پایین‌تر می‌باشد؛ بنابراین، از ابتدای ماشینی شدن تولید فرش به روش رویه به رویه، زدن نوعی چسب به پشت فرش بافته شده یا عملیات «آهار زنی» به‌عنوان راه حل استحکام‌بخشی نخ‌های خاب مرسوم شده است.
آهار که به‌صورت لایه یا فیلمی نازک به پشت فرش می‌چسبد، می‌تواند علاوه بر استحکام‌بخشی، فواید دیگری را نیز به همراه داشته باشد. این لایه می‌تواند نقش ترمز فرش بر روی سطوح صیقلی مانند سرامیک کف را داشته، سرخوردگی مکرر فرش ماشینی بر روی سطوح سرامیکی را کاهش دهد. هم‌چنین وجود آهار می‌تواند مقاومت پشت فرش در مقابل سایش بر روی کف را افزایش دهد. علاوه بر آن در فرش‌های تراکم پایین که فرش شل بوده، به‌راحتی خمیده و چروک می‌شود، از آهار زنی برای سفت کردن پشت فرش و جلوگیری از تا خوردن و چروک شدن آن استفاده می‌شود.
قسمت بخار زنی در کنترل کیفیت فرش
فرش‌ها پس از خروج از اتاقک خشک‌کن، بلافاصله وارد قسمت بخارزنی می‌شوند. این اقدام باعث می‌شود تا پشت فرش آهار خورده، پستی و بلندی‌های برزنت را به خود گرفته، طبیعی‌تر به نظر برسد. علاوه بر آن، بخار زدن به فرش سبب می‌شود تا چروک‌های احتمالی فرش برطرف شود. هم‌چنین می‌توان گفت که در این مرحله، نوعی تثبیت حرارتی بر روی نخ‌های خاب فرش که در حالت ایستاده و منظم قرار گرفته اند، اعمال می‌شود که سبب می‌شود تا فرش، مشتری پسندتر گردد.
قسمت تراش (شیرینگ)
پس از خشک شدن کامل فرش، عملیات تراش (شیرینگ) بر روی آن انجام می‌شود. قسمت تراش که در انتهای ماشین آهار قرار گرفته است، پرداخت نهایی فرش را انجام می‌دهد.
زیگزاگ (و چرم دوزی)
لایه زمینه یا برزنت فرش ماشینی، نوعی پارچه تاری پودی فاقد کناره است؛ بنابراین نخ‌های چله کناره‌های فرش و به دنبال آن، نخ‌های خاب می‌توانند به‌راحتی بیرون کشیده شوند. برای رفع این مشکل و تثبیت دو کناره طولی فرش، عملیات دوخت یا طره پیچ کردن کناره انجام می‌شود که در صنعت تکمیل فرش ماشینی به عملیات «زیگزاگ» معروف است.
برش
تمامی فرش‌ها به‌صورت رول‌های به‌هم‌پیوسته از خط آهار و تکمیل عبور می‌کنند. بنابراین، در انتهای خط تکمیل، برزنت (ساده باف) بین فرش‌ها، بریده شده و فرش‌ها به‌صورت تک‌به‌تک از یکدیگر جدا می‌شوند. برزنت بین دو فرش که عامل اتصال دو فرش متوالی است، دارای طولی بین ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر است. برش برزنت مابین دو فرش به‌گونه‌ای انجام می‌شود که حداقل ۲ تا ۳ سانتی‌متر برزنت برای انتهای هریک از فرش‌ها باقی بماند تا بتوان ریشه زنی سروته فرش را در مرحله بعد انجام داد.
ریشه زنی در کنترل کیفیت فرش
در صنعت فرش ماشینی، عملیاتی شبیه به مرحله ریشه‌زنی فرش دستباف انجام می‌شود که به «ریشه زنی» معروف است. تفاوت این عملیات با عمل مشابه در فرش دستباف آن است که در تکمیل فرش ماشینی سرنخ‌های چله آزاد وجود ندارند و ریشه‌ها توسط دستگاه ریشه زنی به لبه برزنت یا ساده باف انتهای فرش دوخته می‌شوند. این کار سبب می‌شود تا نه‌تنها فرش ماشینی زیباتر شود، بلکه نخ‌های پود و خاب در دو سر فرش مهار شده، از درآمدن آنها از داخل برزنت فرش جلوگیری شود.
مرحله کنترل کیفیت فرش تکمیل شده
فرش ماشینی بلافاصله پس از بافته شدن و خروج از ماشین بافندگی، توسط رفوگران ماهر مورد بازرسی و کنترل قرار می‌گیرد و تا حد ممکن عیوب آن برطرف می‌شود. با این وجود، یک مرحله کنترل کیفیت نهایی پس از عملیات آهار و تکمیل فرش ماشینی ضروری به نظر می‌رسد. دو دلیل برای این امر وجود دارد: اولاً عیوبی هستند که احتمالاً رفوگر نتوانسته در مرحله قبل از تکمیل آنها را یافته و رفع نماید. ثانیاً ممکن است در مرحله آهار و تکمیل، عیوب جدیدی در فرش به وجود آمده باشد که ناشی از عملکرد نامناسب آن مراحل باشد. بنابراین انجام عملیات کنترل کیفیت، رفوگری و رفع عیب پس از مرحله آهار و تکمیل، ضروری است.
مرحله درجه‌بندی فرش
پس از کنترل کیفیت نهایی، نوبت به درجه‌بندی فرش می‌رسد. در این مرحله، کارگران متبحر با بازرسی دقیق و بازبینی نهایی هر تخته فرش، درجه کیفی آن را مشخص می‌کنند. به‌طور طبیعی فرش‌هایی که هیچ نوع عیبی ندارند، به‌عنوان «فرش درجه یک» شناخته می‌شوند. این فرش‌ها از بقیه فرش‌های تولیدی جدا شده، برچسب «درجه یک» به پشت آنها چسبانده می‌شود. در پایان، مرحله بسته‌بندی و انبارداری فرش انجام می‌شود.
منبع: دیاری بیدگلی، منصور: فرش ماشینی (تاریخچه، ساختار، مواد اولیه، روش تولید)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان، کاشان: 1395
بخش‌های دیگر این کتاب را در لینک‌های زیر بخوانید: بخش اول:مقدمه ای بر کفپوش‌های نساجی، بخش دوم: ساختار کلی فرش (لایه خاب و لایه زمینه)، بخش سوم: اجزای تشکیل دهنده لایه زمینه: تار و پود بخش چهارم: نخ خاب: ساختار لایه سطحی فرش بخش پنجم: انواع تراکم در فرش ماشینی بخش ششم: الیاف مصرفی در فرش ماشینی ، بخش هفتم: روش‌های تولید نخ (ریسندگی)، بخش هشتم:نخ چله (تار) چیست؟ ، بخش نهم: درباره نخ خاب فرش ماشینی بیشتر بدانیم. بخش دهم: ریسندگی نخ خاب ریسیده شده. بخش یازدهم:ریسندگی نخ فیلامنت، بخش دوازدهم:رنگرزی نخ های خاب،بخش سیزدهم:بافندگی فرش. بخش چهاردهم: با مرحله بافندگی فرش آشنا شویم. بخش پانزدهم: انواع بافت فرش.